Jan Nijen Twilhaar voor zijn omvangrijke boekenkast. Als taalwetenschapper weet hij als geen ander te vertellen over de Helderse taal.
Jan Nijen Twilhaar voor zijn omvangrijke boekenkast. Als taalwetenschapper weet hij als geen ander te vertellen over de Helderse taal.

‘Helderse taal complexer dan het Nederlands’

Algemeen

HELLENDOORN - In het Noaberhuus in Hellendoorn was afgelopen woensdag weer het Dialectcafé. Spreker deze avond was dr. Jan Nijen Twilhaar, die vertelde over zijn vertaling van ‘de Heliand’. Een epos dat in 830 werd geschreven en internationaal wordt gezien als een kunstwerk van de bovenste plank.

Jan Nijen Twilhaar is taalwetenschapper en promoveerde op zijn onderzoek naar Oost-Nederlandse dialecten. Omdat zulke onderzoeken erg theoretisch zijn probeert hij zijn taalkennis nu voor een breed publiek toegankelijk te maken. Hij vertelt geanimeerd over het Oudsaksisch en Helders. “Veel mensen vinden dialect ondergeschikt aan het Nederlands, maar het Helders is veel complexer dan het Nederlands. Neem alleen al het woordgeslacht. In het Helders is het dissen man, disse vrouwe...” Er blijkt een hele grammatica achter te zitten, waar veel mensen geen flauw benul van hebben. Dialect is iets dat je van huis uit leert, niet met allemaal regeltjes zoals het Nederlands op school. “En toch leren kinderen, zonder expliciete taalregels, van de omgeving een complex systeem als hun moedertaal. Dat ze in het begin fouten maken, door bijvoorbeeld ‘loopte’ te zeggen in plaats van ‘liep’, komt doordat ze zelf regels aan het ontdekken zijn. In dit geval wordt de regel -te of -de voor de verleden tijd overgegeneraliseerd. Na verloop van tijd ontdekken ze dat er ook onregelmatige werkwoorden zijn, die anders vervoegd worden.”

Heliand

In 2013 werd vanuit de werkgroep van de Sallandse Heliand begonnen aan een vertaling van de Heliand in het Sallands. Dit project kwam helaas voortijdig ten einde en in 2018 vroeg de werkgroep Jan Nijen Twilhaar of hij de vertaling op zich wilde nemen. “Dat heb ik gedaan, maar eigenlijk had ik er helemaal geen tijd voor”, vertelt Jan. “Ik was toen nog hoofddocent aan de Hogeschool Utrecht en werkte in mijn spaarzame vrije uren aan de vertaling. Dat ging dus heel langzaam. Tot aan mijn pensionering, toen ging het ineens heel rap.”

Tijdens het dialectcafé vertelt Jan meer over de achtergrond van de Heliand. “Om tot een goede, letterlijke vertaling te komen, is het belangrijk te weten wat de achtergrond van het epos is. Waarom is het geschreven? Waar is het geschreven? Henk Bloemhoff (van de Stellingwerver editie) en ik kwamen tot de conclusie dat het met een didactisch doel geschreven is: de Heliand moest leiden tot een beter begrip van de blijde boodschap die Jezus verkondigde. De dichter heeft de vier evangeliën van Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes samengesmeed tot een goedlopend verhaal. Daarbij heeft hij zijn eigen accenten in de vorm van aanpassingen aan het verhaal toegevoegd. Zo komen er verscheidene ‘inculturaties’ in voor. Het verhaal speelt zich in deze omgeving af en diverse gebeurtenissen spelen zich af binnen de cultuur waarin de Saksen rond 800 leefden. Deze toevoegingen en aanpassingen waren nodig om het verhaal beter toegankelijk te maken voor de mensen.”

Compromissen

Jan vertelt dat het soms lastig was tot een letterlijke vertaling te komen. “Zo hier en daar heb ik wat compromissen moeten sluiten, om het leesbaar te houden, maar het mocht niet de betekenis van de tekst veranderen. Zo is het heel lastig in het Helders overal rekening te houden met het allitererende rijm (stafrijm) uit de oorspronkelijke tekst. Voor de leesbaarheid heb ik waar het uitkwam andere woorden gekozen en de alliteratie weggelaten. Dit verandert niets aan de betekenis van de tekst. In de oorspronkelijke tekst staan verschillende woorden die je kunt vertalen met ‘wijn’, maar het ene woord betekent letterlijk ‘vruchtenwijn’ en het andere woord ‘wijn’. Op die goede vertaling ben ik heel kritisch op geweest.”

Dialectcafé

Het dialectcafé is in het leven geroepen om de Helderse taal in ere te houden. Woensdagavond ging Jan dan ook in op de vragen wat het Oudsaksisch en het Helders is en hij verklaarde hoe deze talen voortkomen uit het Oergermaans. “Het Nedersaksisch werd gesproken in een zeer groot gebied in Oost-Nederland, van Groningen tot en met de Achterhoek en in Noord-West-Duitsland. Het is jammer dat deze taal, of nu het Helders, steeds minder gesproken wordt. Met initiatieven als het Dialectcafé kunnen we het toch nog in ere houden.”

Afbeelding
Column: Härte van oons dörpien: zîej hebt 't käts verknald 7 uur geleden
Afbeelding
'Van mijn kleinkinderen krijg ik veel inspiratie' 9 uur geleden
Afbeelding
De Paashaas op bezoek! 11 uur geleden
Afbeelding
ColumLicht balsemen 13 uur geleden
King Stage
Volledige line-up Dauwpop 2024 bekend: Donnie, The Horse Company en Michelle David & The True-Tones toegevoegd 13 uur geleden
Inwoners kunnen een bijdrage aanvragen om mee te kunnen doen met sport, cultuur, onderwijs en maatschappelijke activiteiten.
Meedoenregelingen: voor een extra steuntje in de rug 15 uur geleden
Afbeelding
Ontdek het avontuur: de ZorgSaam Reggedaltrail 17 uur geleden
De feesttent staat al klaar voor het feest tijdens het paasweekend.
Traditionele trekkerslep tijdens Feestweekend Marle 27 mrt, 17:45